تب مالت
بیماری تب مالت یا بروسلوز که
در حیوانات به نام سقط جنین واگیر مرسوم است،یکی از بیماریهای عفونی قابل
انتقال‌بین انسان و حیوان می‌باشد و با نام‌های‌دیگری نظیر: تب مواج، تب
دیوانه وتب مدیترانه‌ای نیز نامیده می‌شود. این بیماری در تمام فصول سال‌وجود
دارد، اما در بهار و پاییز یعنی‌زمان زایش و شیردهی دامها بیشتردیده می‌شود.
بروسلوز به عنوان یکی از مهمترین
بیماریهای مشترک انسان و دام محسوب می گردد. عوامل شناخته شده بیماری ، طیف وسیعی
از پستانداران اهلی و وحشی را مبتلامیازند.
این بیماری به علت ایجاد سقط جنین در
دام ، کاهش تولید شیر، عقیمی و نازایی و از دست رفتن ارزشهای اقتصادی دامهای مبتلا
و همچنین به علت ابتلای انسان به بیماری تب مالت ،
این بیماری همواره از دو بعد اقتصادی
و بهداشتی مورد توجه قرار می گیرد. دامهای مبتلا به بروسلوز ، معمولاَ در اولین دوره آبستنی سقط
جنین نموده و در هنگام سقط جنین نموده و در هنگام سقط و تا مدتی پس از آن ، با دفع
ترشحات به شدت آلوده رحمی ، باعث آلودگی محیط ، مزارع و مراتع گردیده که خود زمینه
آلودگی را برای سایر حیوانات گله و نیز انسان فراهم می سازد.
دفع دوره ای باکتری عامل بیماری از
طریق شیر حیوانات مبتلا و نیز دفع باکتری از طریق ترشحات رحمی در دامهای فاقد
علائم بالینی و سقط جنین نیز مخاطرات فراوانی را برای سایر دامها و همچنین انسان
در بر دارد. با وجود اینکه از شناخت بیماری تا کنون بیش از یک قرن سپری گشته ،
بروسلوز هنوز هم در بسیاری از کشورهای جهان ، بویژه کشورهای مدیترانه ای و
خاورمیانه ، همچنان به عنوان به عنوان یکی از مهمترین بیماریهای مشترک انسان و دام
و از مهمترین معضلات بهداشتی جوامع مطرح می باشد وتنها تعداد محدودی از کشورهای جهان
این بیماری را ریشه کن نموده یا در آستانه ریشه کنی قرار دارند
مبارزه با این بیماری وکنترل و ریشه
کنی آن به دلیل کثرت گونه ای عوامل بیماریزا و کثرت گونه ای حیوانات میزبان ، دوام
نسبتاَ قابل توجه باکتری عامل بیماری در محیط ، عدم کفایت برنامه های واکسیناسیون
برای ریشه کنی بیماری و لزوم شناسایی و حذف دامهای عامل انتشار بیماری در مقاطع
خاص از اجرای برنامه های مبارزه و لزوم هزینه شدن سرمایه های سنگین اقتصادی، همواره
در بسیاری از کشورهای جهان ، با دشواریها و مشکلات عدیده مواجه بوده است.
عامل بیماری:
نوعی باکتری به‌نام بروسلا می‌باشد. این میکروب‌دارای چند نوع است.
نوعی از باکتری‌که عمدتا در گوسفند و بز دیده می‌شود،مهمترین عامل بیماری در
انسان است.
میزبان و شرایط زیست‌محیطی:
تب مالت
بیشتر بیماری مردان بالغ‌به خصوص کشاورزان، دامداران‌چوپانان، قصابان،
سلاخان، دامپزشکان‌می‌باشد. کارمندان آزمایشگاه‌ها نیز درمعرض خطر ویژه
قرار دارند اما درکشور ما چون زنان و کودکان نیزدوشادوش مردان به امور
دامداری‌مشغولند در معرض خطر قرار دارند،به همین دلیل ۵۵ درصد مبتلایان رامردان و بقیه را زنان و کودکان تشکیل‌می‌دهند.
در شرایطی که مراکز پرورش‌دام استانداردهای بهداشتی را نداشته‌باشد تب مالت
شایعتر است.
تراکم درمراتع بارندگی، نبود نور
خورشید واقدامهای غیربهداشتی در فرآیند فراهم‌کردن شیر و گوشت همگی زمینه‌انتشار
بروسلوز را مساعد می‌کنند.محیط اطراف گاوی که میتواند از خودمیکروب دفع کند
به شدت آلوده کننده‌است.
عامل بیماری در شرایط محیطی‌مناسب
از نظر رطوبت، در ادرار ومدفوع حیوانات هفته‌ها و گاه ماههازنده می‌ماند. این
باسیل در پنیر تازه وغیر پاستوریزه حاصل از شیرخام تاهشت هفته زنده می‌ماند
و با منجمدکردن از بین نمی‌رود. این ارگانیسم تاچهل روز در خاک خشک آلوده
به‌ادرار، مدفوع و ترشحات واژن ومحصولات زایمان حیوان مبتلا، زنده‌می‌ماند و
در خاک مرطوب خیلی‌بیشتر مقاومت دارد.
بروسلا در
ادرار ۶ روز در گرد وخاک ۶ هفته و در آب و خاک تا ۱۰هفته و در کره تا ۴ ماه باقی می‌ماند ودر مدفوع
حیوانات در هوای آزاد ۱۰۰روز و در دمای ۸ درجه سانتی گرادبیش از یکسال باقی می‌ماند، این‌باکتری
در ماست به علت وجوداسیدلاکتیک قادر به زندگی نیست ودر دمای ۶۰ درجه به مدت ۱۰ دقیقه‌نابود می‌شود.
راههای
سرایت بیماری به انسان:
– به صورت تماس مستقیم بابافتهای
حیوان آلوده نظیر خون،ترشحات رحمی و ترشحات جنین‌سقط شده.
– به صورت غیرمستقیم از راه
– مصرف
شیرخام و فرآورده‌های‌لبنی آلوده خصوصا پنیر تازه، خامه،سرشیر و کره
– انتقال تنفسی از طریق‌افشانه‌های
موجود در هوای آغل واصطبل آلوده یا آزمایشگاه
– فرو
رفتن سر سوزن سرنگ‌حاوی واکسن‌های حیوانی به دست‌انسان
علایم
بیماری: دوره نهفتگی‌بیماری (از زمان تماس با منبع عفونت‌تا بروز علایم)
اغلب بین ۱ تا ۳ هفته‌است، ولی گاهی تا ۶ ماه می‌باشد. براساس شدت بیماری، علایم به سه‌شکل حاد،
تحت حاد و مزمن بروزمی‌کند.
شکل حاد:
بیمار دچار لرزناگهانی، درد عمومی بدن به خصوص‌درد پشت و تعریق شدید می‌شود;اشتهای
خود را از دست می‌دهد و دچارضعف و سستی می‌گردد، ضمنا ازشروع علایم بیش از ۳ ماه نمی‌گذرد.
شکل تحت
حاد: آغاز آن‌بی‌سروصدا می‌باشد. شکایت اصلی‌بیمار از ضعف و خستگی است. از
آغازبیماری نیز ۳ تا ۱۲ ماه می‌گذرد.
شکل مزمن:
اگر از زمان‌تشخیص بیماری بیش از یک سال‌بگذرد و فرد هنوز مبتلا باشد مزمن‌گفته
می‌شود.
افرادی که
دچار تب، بی‌اشتهایی،درد عضلانی و تعریق شبانه بوده وسابقه تماس با دامهای
آلوده یامشکوک به تب مالت را عنوان‌می‌نمایند یا از فرآورده‌های لبنی آلوده‌استفاده
نموده‌اند، لازم است برای انجام‌آزمایش به پزشک مرکز بهداشتی -درمانی
ارجاع گردند.
درمان:
رژیم‌های درمانی‌متفاوتی برای درمان بیماران مبتلا به‌تب مالت توصیه می‌شود،
لیکن هیچ‌گاه‌از یک دارو به تنهایی در درمان بیمارنباید استفاده کرد مگر در
زمان‌حاملگی و با توصیه پزشک). طول‌دوره درمان حداقل ۸ هفته (دو ماه)می‌باشد.
راههای
پیشگیری از بیماری‌تب مالت در انسان:
۱ – خودداری از مصرف مواد لبنی‌مشکوک
مانند شیرخام، پنیر تازه،خامه و سرشیر غیرپاستوریزه
۲ – استفاده از شیر و فرآورده‌های‌لبنی
به صورت پاستوریزه، در صورت‌در دسترس نبودن شیر پاستوریزه باجوشاندن شیر به
مدت حداقل ده دقیقه‌بعد از جوش آمدن، به از بین رفتن کلیه‌عوامل میکروبی
مطمئن شوید.
۳ – استفاده از ماسک تنفسی درهنگام
کار با فضولات حیوانی یا ورودبه اصطبل
۴ – دور نگه داشتن حیوانات ازمحل
زندگی انسان
۵ – استفاده از دستکش، کلاه،ماسک،
عینک و روپوش مناسب دردامپزشکان، دامداران و پرسنل‌کشتارگاه‌ها.
۶ – آموزش طرز تهیه پنیر تازه به‌کلیه
خانوارهای روستایی; به این طریق‌که ابتدا شیر را به مدت ۱۰ دقیقه‌جوشانیده و در همان حالت به
ازای هر۳ لیتر شیر یک لیوان آب ماست و یا
به‌یک لیتر شیر ۲۵۰ گرم ماست ترش‌اضافه کرده پس از دلمه شدن و جداشدن پنیر
از آب مقدار لازم نمک به آن‌اضافه کرده با پارچه صافی آبگیری وپس از سفت
شدن مصرف نمایید. اگرپنیر به صورت غیر پاستوریزه و بدون‌جوشاندن شیر تهیه
شود حداقل‌بایستی دو ماه در آب نمک نگهداری وسپس مصرف شود.
۷ – گزارش کتبی بیماری به مرکزبهداشت
شهرستان و استان.
عوارض بروسلوز
شیوع
عوارض بروسلوز بین ۱ – ۳۰ درصد است و بین بیماران‌مبتلا به بروسلا
ملی تنسیس چون بیماری‌زایی بیشتری داردعوارض بیشتری نیز ایجاد می‌کند; بطور
کلی با به تأخیرانداختن درمان بیش از ۶۰
روز عوارض بیماری در هر ارگانی‌دیده می‌شود. گسترش باکتری به خون در ایجاد
عوارض‌دخالت دارد، ولی بعضی عوارض بیماری مربوط به واکنش بدن‌نسبت به
آنتی ژن میکروب بروسلا می‌باشد.
استخوان‌ها
و مفاصل
اختلالات
مفصلی شایع‌ترین عارضه بروسلوز است و در ۲۰درصد
تا ۶۰ درصد بیماران اتفاق می‌افتند. التهاب مفصل دراکثر بیمارانی
که از درد کمر شاکی هستند دیده می‌شود. التهاب‌چرکی مفصل و التهاب واکنش
ایجاد شده ممکن است به‌مفاصل بزرگ و کوچک گسترش پیدا کند، ولی در مفاصل‌بزرگ
(مثل مفصل لگن، زانو، آرنج) شایعتر است.
عفونت
استخوان در بروسلوز نادر است و معمولا در مهره‌های‌کمری دیده می‌شود، مداخله
جراحی به جز در مورد تخلیه‌آبسه‌های اطراف مهره‌های کمری به ندرت مورد
نیاز است.
کبد و کیسه
صفرا
کبد
احتمالا همیشه در بروسلوز درگیر می‌شود، اما اغلب بدون‌نشانه است. بزرگی کبد در ۲۰ – ۳۰ درصد بیماران اتفاق‌می‌افتد. تست‌های
عملکردی کبد در آزمایش‌های متوالی‌تغییراتی را نشان خواهد داد، ولی زردی
واضح نادر است.عامل بروسلوز در نمونه‌برداری کبد بیمارانی که تست‌عملکردی
طبیعی نیز دارند، دیده شده است.
هپاتیت
بروسلوزی کاملا با درمان بهبود پیدا می‌کند و سی روزبعد از هپاتیت بروسلوزی
معمولا اتفاق نمی‌افتد.
آبسه‌های
چرکی ناشی از بروسلوز، کبد و طحال در بروسلاکانیس شایعتر است.
التهاب
کیسه صفرا ناشی از بروسلوز یکی دیگر از عوارض‌نادر بروسلوز است.
دستگاه
گوارش
عوارض
جهاز هاضمه در بیش از ۷۰ درصد بیماران بروسلوزی‌دیده می‌شود
و نشانه‌های آن شامل تهوع، استفراغ، کاهش‌وزن، یبوست، اسهال و درد شکم می‌باشد.
بروسلوز
روده‌ای ممکن است شبیه حصبه باشد با تظاهرات‌بالینی عمومی که تظاهرات
گوارشی در آن واضحتر است.
التهاب
حاد روده کوچک و بزرگ در بروسلوز نوع ملی‌تنسیس دیده می‌شود.
خون
تظاهرات
خونی بروسلوز شامل کم خونی، کاهش پلاکت‌ها،کاهش سلول‌های سفید خون و
اختلالات انعقادی می‌باشد.
قلب و
عروق
اندوکاردیت
(التهاب پوشش داخلی قلب) در کمتر از ۲
درصدبیماران بروسلوزی اتفاق می‌افتد و اغلب شایع‌ترین عارضه‌ای‌است که باعث
مرگ این بیماران می‌شود.
سیستم
اعصاب
بروسلوز
باعث سردرد و افسردگی در اکثر بیماران می‌شود. هرچند درگیری سیستم اعصاب
مرکزی در کمتر از ۵ درصدبیماران اتفاق می‌افتد. سندرم‌های عصبی (شامل التهاب‌پرده‌های
مغزی، اختلالات اعصاب محیطی و آنوریسم مغزی واتساع قطعه‌ای از یک رگ
خونی که مربوط به ضعف یا نقص‌جدار آن در نتیجه بیماری یا آسیب است) در
بروسلوز گزارش‌شده است.
بروسلا ملی
تنسیس نسبت به سایر گونه‌ها بیشتر مسؤول‌عوارض عصبی می‌باشد. گرفتاری زوج
هشت عصب‌جمجمه‌ای موجب کری یک طرفه یا دو طرفه و علایم وزوزگوش می‌شود.
اعصاب جمجمه‌ای دیگری که درگیر می‌شوندزوج ۲-۴-۶ می‌باشد. بنابراین ممکن است منجر به اختلال‌بینایی به
صورت گذرا و یا ندرتا دایمی گردد. باید توجه داشت‌که افسردگی و اضطراب،
تحریک‌پذیری و دمانس (زوال‌عقل) می‌توانند از عوارض بروسلوز باشند و در هر
بیماری باعلایم افسردگی باید به دو بیماری فکر کرد:
۱ – بروسلوز
۲ – کم کاری تیروئید
در گرفتاری
اعصاب محیطی گرفتاری عصب سیاتیک شایعتراست.
پوست و
بافت نرم
شیوع
عوارض پوستی از ۱۱-۱/۵ درصد گزارش شده است. باتوجه به ورود
میکروب بروسلا از طریق خراش جلدی عوارض‌جلدی به صورت ضایعات پوستی بخصوص
روی بازو ممکن‌است دیده شود. این ضایعات ممکن است به صورت راشهای‌سرخکی
شکل یا پتشی یا کهیری شکل و خارش دار باشند;علت آن را حساسیت به آنتی‌ژن‌های
بروسلا می‌دانند. ایجادزخم‌های مزمن به دلیل تلقیح میکروب بروسلا در کارگران‌کشتارگاه
مورد توجه قرار گرفته است و توانسته‌اند بروسلا رااز ترشحات زخم جدا نمایند.
دستگاه
ادراری تناسلی
اختلالات
کلیوی نادر است اگر چه پیلونفریت (التهاب کلیه ولگنچه)، گلومرونفریت
(التهاب دوطرفه و غیرچرکی کلیه که‌در درجه اول گلومرول‌ها را فرا گرفته است)
موضعی و منتشرو آبسه‌های کلیوی در بروسلوز گزارش شده، ولی اورکیت(التهاب
بیضه) خیلی شایع است و در ۲۰ درصد بیماران مرددیده می‌شود.
عقیمی در
بروسلوز کمتر از اریون دیده می‌شود. التهاب‌پروستات از عوارض نسبتا نادر است
که با علایم تکرر ادرار واحساس درد در دفع ادرار خودنمایی می‌کند. در زنان
دردهنگام قاعدگی، قطع قاعدگی، و اختلال در خونریزی و سیکل‌قاعدگی. التهاب
دهانه رحم، التهاب رحم و لوله‌های رحمی وآبسه‌های لگنی ممکن است دیده
شود. بروسلوز در طی‌حاملگی انسان میتواند به سقط بینجامد.
عوارض
چشمی
یکی از
راههای ورود عامل بروسلوز به بدن ملتحمه چشم‌است; بنابراین التهاب چشم از تظاهرات
آن می‌باشد که در نوع‌ملی تنسیس شایعتر است. گرفتاری صلبیه، شبکیه حتی‌گرفتاری
عصب بینایی ممکن است در بروسلوز دیده شود. ازعوارض نادر چشمی گلوکوم (آب
سیاه) می‌باشد که
موجب‌درد و افزایش فشار چشم می‌گردد.
عفونت
عودکننده
بیماران
بروسلوز بعد از درمان حتی در کشورهای غربی تا ۱۰درصد دچار عود می‌شوند; این امر احتمالا به علت وضعیت‌داخل
سلولی عامل بروسلوز است که باعث حفظ آن در مقابل‌برخی آنتی‌بیوتیک‌ها و
مکانیسم دفاعی میزبان می‌شود. عوداغلب در عرض چند ماه پس از عفونت اولیه
رخ می‌دهد ولی‌ممکن است تا دو سال پس از درمان به ظاهر موفق نیز اتفاق‌افتد.
در افرادی که احتمال بروز این عفونت بالاست تشخیص‌یا شناسایی عود بیماری
از آلوده شدن مجدد انسان با عامل‌بروسلوز کار دشواری است.
- آیا تب مالت از شخصی به شخص دیگر میتواند انتقال داده شود؟
انتقال این بیماری از شخصی به شخص
دیگر بی‌نهایت کم است. (از طریق تماس شخص با شخص) مادرانی که بچه شیر می‌دهند ممکن
است به نوزادشان این بیماری منتقل شود. انتقال از طریق رابطه جنسی هم گزارش داده
شده است. اگر نوزاد یا شخص در خطر برای تب مالت معالجه شوند، خطر مبتلا شدن برای
هر دو از طریق رابطه جنسی و یا شیر دادن بچه در ۳ روز کاهش پیدا می‌کند. اگر چه غیر معمول است اما انتقال ممکنه
از طریق آلودگی دستمال کاغذی و … هم صورت می‌گیرد.
- آیا راهی برای پیشگیری انتقال این بیماری وجود دارد؟
بله. در هنگام مسافرت باید از خوردن
شیر، پنیر یا بستنی غیر پاستوریزه خودداری کنید. از خوردن محصولات لبنی که به
پاستوریزه نبودن آن اطمینان دارید، بپرهیزید. شکارچیان و دامداران در هنگام دست
زدن و تماس روده و جگر حیوان باید
- تب مالت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تب مالت به وسیله یافتن عامل بیماری
(نمونه‌گیری از خون یا مغز استخوان) در آزمایشگاه‌ها تشخیص داده می‌شود. همچنین آزمایش خون میتواند
پادتنهایی ساخته شده در برابر باکتریها را نشان دهد. اگر این شیوه استفاده شود، دو
نمونه خون در عرض دو هفته به طور جداگانه باید گرفته شود.
- آیا درمانی برای تب مالت وجود دارد؟
بله، درمان میتواند سخت شود. دکتر میتواند
آنتی بیوتیک‌هایی مؤثر تجویز کند. doxycycline و rifampin دو
دارویی هستند که در عرض ۲ هفته استفاده می‌شوند و از دوباره آلوده
شدن جلوگیری می‌کنند. بستگی به زمان معالجه و شدت بیماری که ممکن است بهبودی چند
هفته تا چند ماه صورت گیرد. مرگ و میر از این طریق تا ۲۰% است و معمولاً با ترشحاتی همراه است.
دکتر لیلا هاشمی